Anton van Duinkerken in het werk van Fons Gieles

Het is dit jaar 25 jaar geleden dat de Bergse kunstenaar Fons Gieles (1924-1995) overleed. In Bergen op Zoom zullen velen hem nog kennen als leraar tekenen en schilderen aan het Mollerlyceum. Gieles en Van Duinkerken hadden opvallende overeenkomsten: beiden kunstenaar met een terugkerend katholiek signatuur in hun werk en allebei maatschappelijk betrokken. Gieles was goed bekend met het werk van Van Duinkerken, waardoor het niet zal verwonderen dat Van Duinkerken zelf enkele malen terugkeert als onderwerp van zijn werk.

Dit gebeurt voor het eerst in 1959 met het schilderij ‘De dood van Jan IV van Glymes op reis naar Spanje 1567’. Dit schilderij is geïnspireerd door Van Duinkerkens gedicht Jan van Glymes, waaruit het volgende citaat:


Te meimaand toog Jan de Vierde van Glymes
Met Montigny samen naar Spanje.
Zijn doodsbericht kwam in de hoog-zomer binnen,
’t Ontroerde de Prins van Oranje,
Zijn bezit werd door Alva gesequestreerd
En daarna door de Staten genomen.
Zijn volk bleef aan Nederland trouw met de trouw,
Waarmee het gehecht is aan Rome.

Fons Gieles, De dood van Jan IV van Glymes op reis naar Spanje 1567 (1959), collectie Carien Gieles.

Twintig jaar later haalt Gieles zijn inspiratie uit Van Duinkerkens Brabantse herinneringen (1964) . Het betreft een passage uit zijn beschrijving van de Sint-Josephstraat in Bergen op Zoom, waar zijn geboortehuis stond:

De oudste jongen van bij-ons-over was koewachter. Ik heb hem om dit vak benijd. Hij droeg, dertien of veertien jaar oud, een donkerblauwe kiel en een zwarte luifelpet. Hij liep met een dunne stok achter de koeien aan, als ze ’s avonds naar de stallen kwamen. Dit was tot daaraan toe, doch hij bezat een koehoorn, waarop hij toeteren kon. Dan riep hij met golvende zangstem, zodra hij met zijn vee de hoek van de Stationsstraat naar de Sint Jozefstraat omsloeg: ‘Loeie, loeie, loeie, daar zijn de koeien, loeie, loeie, la, De koeien zijn daar!’ Op dit signaal gingen de stalpoorten open bij zijn vader, de Nul Verdult, en bij-ons-naast, bij de Trui Franken, want er woonden vijf koeien in onze straat en drie in de Wassenaarstraat.

Gieles gebruikte deze beschrijving voor de lino die hij in 1979 als nieuwjaarswens verzond. Het werk draagt dan ook de titel ‘De koewachter’.

Fons Gieles, De koewachter (1979), collectie familie Gieles.

In 1984 volgt ‘De boerenmaaltijd’, waarop een impressie wordt gegeven van de boerenmaaltijd tijdens de vastenavend in Bergen op Zoom. Aan het hof van prins Wannes I (Jan van Giels) zijn verschillende bekende Bergenaren te zien, waaronder Anton van Duinkerken die prominent op tafel zijn rede uitspreekt.

Fons Gieles, De boerenmaaltijd (1984), collectie erven Jan van Giels.
Fons Gieles, voorstudie van Anton van Duinkerken voor ‘De boerenmaatijd’ (1984), collectie familie Gieles.

Gieles had ook een eigen blad, getiteld De Vreugdebloem. Het had een katholiek karakter en werd door Gieles zelf geschreven en in een oplage van circa 300 exemplaren verspreid. In de jaren tachtig wijdde Gieles ook in De Vreugdebloem tweemaal een artikel aan Anton van Duinkerken. In 1984 betrof het een stuk over zijn heeroom Dorus, met wie Van Duinkerken een speciale band had en in 1986 schreef hij een artikel over het dagblad De Tijd en Van Duinkerkens redacteurschap daarbij.

De hier getoonde werken zijn terug te vinden op www.fonsgieles.nl. Op deze website zijn ruim 800 werken uit Gieles’ oeuvre samengebracht en (voorzien van een beschrijving) digitaal ontsloten. Ook kunt u er meer lezen over zijn leven als kunstenaar, leraar, ontwerper, activist en gelovige.

Met dank aan Paul Gieles voor informatie over Anton van Duinkerken in het werk van zijn vader en de familie Gieles voor het gebruik van de afbeeldingen.

BAS-cursus over Anton van Duinkerken

In het cursusprogramma 2020-2021 van de Bergse Actieve Senioren is een module opgenomen over Anton van Duinkerkens leven en werk. De module wordt op 18 en 25 november 2020 gegeven van 14.00-16.00 uur door Pieter Huijgens en Michiel Besters (bestuursleden van Stichting Anton van Duinkerken Nu). Tijdens de cursus zullen zij spreken over belangrijke periodes in zijn leven en zijn meest voorname werken uitlichten. Ook zal een selectie van zijn dichtwerk worden besproken.

Kijk op de website van de BAS voor meer informatie over de cursus ‘Anton van Duinkerken: zijn leven en werk’: www.basboz.nl

Stichting Anton van Duinkerken Nu bestaat 1 jaar

Enkele grepen uit het eerste jaar van Stichting Anton van Duinkerken Nu

Vandaag is het precies een jaar geleden dat Stichting Anton van Duinkerken Nu officieel werd opgericht in Van Duinkerkens geboortestad Bergen op Zoom. Het beoogde doel daarbij was de bekendheid van het leven en werk van Anton van Duinkerken te bevorderen en de actualiteit ervan te onderzoeken.

Inmiddels zijn we een jaar verder en hoewel we ons nog altijd een jonge stichting noemen zijn we trots op wat we bereikt hebben. Met een vijfkoppig bestuur zien we ons gesteund door een waardig comité van aanbeveling en extern adviseur. Inmiddels telt de stichting al ruim 40 vrienden van Anton, die ons werk ook een financieel warm hart toedragen.

In het eerste jaar van ons bestaan hebben we onze stichting en Van Duinkerkens leven en werk op meerdere manieren op de kaart gezet. In november 2019 vond onze eerste publieksbijeenkomst plaats rondom Van Duinkerkens verzet tegen het nationaalsocialisme en in februari van dit jaar hadden we onze tweede bijeenkomst over Van Duinkerkens bijdrage aan de Bergse vastenavond, die gepaard ging met een tentoonstelling. In maart volgde een themanummer van De Waterschans, die geheel in het teken van Anton van Duinkerken stond.

Voor het komende jaar gaan we met hetzelfde enthousiasme verder om het leven en werk van Anton van Duinkerken verdere bekendheid te geven. Houd deze website in de gaten voor toekomstige activiteiten of word vriend van Anton en word altijd uitgenodigd!

Het gedicht ‘De Wuivende’ in een actuele context

Vorige week maakte minister Hugo de Jonge bekend dat de bewoners van zorg- en verpleeghuizen geen bezoekers meer mogen ontvangen. Ook voor partners, kinderen en andere geliefden geldt dit verbod, wat ondanks dat er begrip bestaat voor de genomen maatregel, tot veel verdriet heeft geleid.

De bewoners zullen zich afgesloten voelen van de gewone wereld, die op dit moment ook weer niet zo gewoon is, integendeel. Er moest plotseling min of meer afscheid van elkaar genomen worden. Toen ik van deze maatregel hoorde moest ik denken aan een gedicht van Anton van Duinkerken.

Van Duinkerken werd tijdens de Tweede Wereldoorlog op 4 mei 1942 aangehouden vanwege zijn in de ogen van de bezetter subversieve activiteiten. Hij werd gegijzeld en afgevoerd naar het kamp Beekvliet in Sint Michielsgestel en daarmee ook afgesloten van zijn gezin en de buitenwereld. Van Duinkerken was toen 39 jaar, getrouwd met Nini Arnolds en samen hadden zij zes kinderen. Het gezin woonde in Amsterdam.

De katholieke Van Duinkerken schreef veel tijdens zijn gijzeling in Sint Michielsgestel en de helft van zijn brieven kunnen beschouwd worden als liefdesbrieven. Op 7 juli 1942, dus na drie maanden, diende hij een verzoek in om zijn vrouw te mogen ontvangen en tot zijn grote vreugde werd toestemming verleend voor een bezoek. Aan Nini worden ‘vijf volle uren’ toegestaan: op dinsdag 22 juli, van ’s morgens halftwaalf tot ’s middags halfvijf.

De dag na het bezoek van zijn vrouw vereeuwigde Van Duinkerken zijn vrouw in een gedicht: De Wuivende. Het schildert haar zoals zij, na het vertrek uit het kamp, te voet langzaam uit zijn ogen verdwijnt terwijl zij de weg door de korenvelden neemt , terug naar het station in Den Bosch, zwaaiend met haar zakdoek, steeds kleiner wordend aan de horizon.

De Wuivende

Mijn vrouw is de wuivende, die met haar zakdoek
in ’t licht langs het korenveld gaat.
Zij zendt mij een uiterste teken van liefde
nu zij mij, gedwongen, verlaat.

Wie weet voor hoelang zij vertrekt? Ik blijf eenzaam
doch jubel slaat op in mijn bloed.
Ik voel mij niet langer gevangen; rondom mij
is alom haar wuivende groet.

Mijn God in de hemel, die ’t ziet, en die weet
hoe ik nooit voor mijzelven iets vroeg
– Al wat gij mij gaaft heb ik dankbaar aanvaard
En Gij gaaft mij geluk genoeg! – 

Verhoor voor vandaag en de rest van mijn leven
één enkele bede van mij:
Dat altijd mijn vrouw als uw teken van liefde
voor mij deze wuivende zij.

Haar simpel bewegen der hand bij haar afscheid
zond mij het geheim tegemoet,
Waarom Gij uw engel zijn boodschap liet zeggen
Beginnende met ‘Wees Gegroet’!

Want al wat beweegt, hier op aarde, in de zee
langs uw hemelen vol heerlijkheid 
Is niets dan een wuivende groet aan de ziel
om te zeggen, hoe goed Gij zijt.

Wie God wil begrijpen die heeft niet genoeg
aan ons vorsende mensenverstand.
Hij ziet naar het dansen van sterren en golven
en ’t wuiven der dierbaarste hand.

Al wat ik geloof en belijd vat ik samen
in deze, mijn opperste wet:
Mijn ziel zij een wuivende groet aan mijn God
want ik heb geen volmaakter gebed.

Mijn ziel zij een riet aan de stroom der genade
en een wuivende golfslag, die spoelt
Langs de zoelheid der kust, en een graanveld in zon,
dat de tocht van de zomerwind voelt.

Mijn ziel zij gelijk aan de ziel van de vrouw
die mij toezond uw godlijke groet
Want zij is de wuivende, die Gij mij gaaft
en ik dank U, het leven is goed.

Uit alles in dit gedicht blijkt de grote liefde voor zijn vrouw. Daarnaast geeft de katholieke Van Duinkerken blijk van zijn rotsvaste vertrouwen in God. Dit alles speelde in 1942, midden in de oorlog, en Van Duinkerken was bang dat hij de gehele oorlog opgesloten zou blijven. Gelukkig kwam hij op 18 december1942 alweer vrij. Zijn gevangenschap duurde dus ‘slechts’ zeven maanden, maar dat was in juli nog niet te voorzien.

De ‘gevangenschap’ van onze geliefden in een verpleeg- of verzorgingshuis is nog maar net begonnen en we weten ook niet hoe lang die zal duren. Hopelijk geen zeven maanden. Verder gaat de vergelijking met Van Duinkerken ook niet helemaal op. Van Duinkerken was in mei 1942 nog jong (39), krachtig en gezond. Onze geliefden in de zorginstellingen zijn meestal veel ouder en behoren tot een kwetsbare bevolkingsgroep.

Maar toch kan enige troost en bemoediging worden gevonden in de woorden van De Wuivende. En één ding maakt het gedicht ons heel duidelijk: vooral door de LIEFDE blijf je met elkaar verbonden.

Door Bart Nefs.

Anton van Duinkerkenwandeling op Koningsdag

Vanwege de maatregelen die de overheid heeft getroffen tegen de verspreiding van het coronavirus, heeft het Oranje Conité Bergen op Zoom gecommuniceerd dat de activiteiten op Koningsdag dit jaar geen doorgang zullen vinden. In overleg met Stadsgidsen Bergen op Zoom is besloten de Anton van Duinkerkenwandeling te verplaatsen naar Koningsdag 2021. Meer nieuws volgt tegen die tijd.

Op Koningsdag 27 april 2020 organiseren het Oranje Comité, de Stadsgidsen Bergen op Zoom en Stichting Anton van Duinkerken Nu een speciale Anton van Duinkerkenwandeling. Onder vakkundige begeleiding van SBM stadsgidsen wordt een route door het centrum van Bergen op Zoom afgelegd langs locaties die een belangrijke rol hebben gespeeld in het leven van Anton van Duinkerken. Gedurende de wandeling wordt er aan de hand van de bezochte locaties verteld over het leven en werk van Anton van Duinkerken en zijn band met Bergen op Zoom. De wandeling start met een oranjebitter om de verjaardag van de koning te vieren en sluit af met een drankje in café Het Zwijnshoofd.

De wandeling vertrekt om 11:30 en 14:00 uur en start bij het standbeeld van Anton van Duinkerken op de Grote Markt. Per tijdstip kunnen maximaal 40 deelnemers meelopen. Meld u zich dus snel aan, want vol is vol! Aanmelden kan het aanmeldformulier. Of via VVV Brabantse Wal zodra deze weer open is, op locatie (Steenbergsestraat 6) of telefonisch (0164-277482).

Kaarten kosten €5,- (incl. consumpties). De betaling kan worden voldaan voorafgaand aan de wandeling op 27 april 2020.

Een gouden momentje met Toon

Prins Nilles III brengt een saluut aan Toon van Duinkerken.

Op zondag 2 februari vond de publieksbijeenkomst ‘Rommetom Anton’ plaats in een bomvolle kleine zaal in Den Enghel. Pieter Huygens sprak over de band tussen ‘Toon’ en de Bergse vastenavend. Bernard Asselbergs (de jongste zoon van Anton van Duinkerken) vertelde levendig over het belang van carnaval voor zijn vader. En Prins Nilles III bracht een saluut bij het beeld op de Grote Markt, een eerbetoon aan Toon als wegvoorbereider van de Bergse vastenavend. Omdat de Prins de bijeenkomst tot een van de ‘gouden momentjes’ rekent van zijn afscheidstournee dit jaar, reikte hij een gouden neus uit. Eentje voor het beeld en eentje voor de zoon van Toon. Een eervolle afsluiting van een mooie middag!

Prins Nilles III en Bernard Asselbergs met gouden neus bij het standbeeld van Toon van Duinkerken.

Dertigste vriend van Anton

Stichting Anton van Duinkerken Nu heeft Janno den Engelsman mogen verwelkomen als dertigste vriend van Anton. Om deze mijlpaal te vieren hebben we Janno in het zonnetje gezet met een Anton van Duinkerkengoodiebag!

Ook vriend worden? Dat kan al vanaf €15 per jaar! Aanmelden kan via het formulier. Vrienden kun je immers nooit genoeg hebben.

Tentoonstelling ‘Anton van Duinkerken: peetoom van de Bergse vastenavend’

Vandaag 18 januari opent om 10 uur de winkel Vintage Vastenavend. De tentoonstelling ‘Anton van Duinkerken: peetoom van de Bergse vastenavend’ is vanaf dat moment te bezichtigen! Aan de hand van een hand-out en tentoongestelde voorwerpen en foto’s wordt het verhaal van Anton van Duinkerken en de vastenavend verteld. Ook zijn er linnen tasjes en vastenavendhangers te koop. De winkel is te vinden in de Fortuinstraat in Bergen op Zoom.

Rommetom Anton op 2 februari 2020

Anton van Duinkerken tijdens de vastenavend van 1951 (Stichting Vastenavend)

Skrol naar beneeje om ’t in ’t Berregs te leze.

Het is niet overdreven om Anton van Duinkerken de peetoom te noemen van de Bergse vastenavend. Met zijn Verdediging van Carnaval brak Van Duinkerken in 1928 al een lans voor het vastenavondfeest. En na de oprichting van Stichting Vastenavend in 1946 was Van Duinkerken verschillende keren te gast in het Krabbegat. Voor zijn verdiensten werd hij geridderd in de orde van gouden krab en benoemd tot krabbengeneraal. Bekend is zijn uitspraak tijdens kroegentochten op de vraag of hij iets wilde drinken: ‘Volgaarne, gaarne vol’!

Op 2 februari 2020 organiseert stichting Anton van Duinkerken Nu een bijeenkomst die in het teken staat van Anton van Duinkerken en de Bergse vastenavend. De bijeenkomst vindt plaats van 14.11-16.11 uur in Den Enghel aan de Grote Markt in Bergen op Zoom.
Tijdens deze leutige middag komt Prins Nilles III met zijn gevolg een saluut brengen aan de krabbengeneraal. Pieter Huygens spreekt over de band tussen Anton van Duinkerken en de Bergse vastenavend. Bernard Asselbergs (jongste zoon van Anton van Duinkerken) spreekt over zijn vaders voorliefde voor het Bergse volksfeest en zijn eigen jeugdherinneringen hieraan. Emiel Wilbrink zal de middag in goede banen leiden. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door Troep ’71.

U kunt zich via de inschrijfpagina reeds aanmelden voor de bijeenkomst. Uiteraard is het ook mogelijk om uw kaartje op 2 februari aan de deur te kopen. Kaartjes voor de bijeenkomst kosten 5 euro (of 2 leutneutbonnen).  Naast entree krijgt u hiervoor een uniek aandenken.

Berregs:

’t Is nie overdreve n’om Anton van Duinkerken de péétoom te noeme van de Berregse Vastenavend. Mè zijn Verdedeging van Carnaval brak Van Duinkerken in 1928 al ’n lans voor ’t Vastenavendféést. En na d’oprichting van de Stichting Vastenavend in 1946 was Van Duinkerken verschillende kere te gast in ’t Krabbegat. Voor zijn verdienste wier ij geridderd in de Orde van de Gouwe Krab en benoemd tot Krabbegeneraal. Bekend is zijn uitspraak mette kroegentochte n’op de vraag of t’ie wa wilde drinke: ‘Volgaarne, gaarne vol!’

Op 2 febrewarie 2020 organiseer stichting Anton van Duinkerken Nu ’n bijéénkomst die in ’t teke sta van Anton van Duinkerken en de Berregse Vastenavend. De bijéénkomst vin plaats van 14.11 tot 16.11 uur in Den Enghel aan de Gròòte Mart.

Prins Nilles III mè z’n gevolleg mag netuurlek nie ontbreke bij de bijéénkomst om ’n saluut te brenge n’aan de Krabbegeneraal. Pieter Huygens sprikt over de band tusse Anton van Duinkerken en de Berregse Vastenavend. Bernard Asselbergs, de jongste zoon van Anton van Duinkerken, sprikt over zijn vaders voorliefde voor ’t Berregse volksféést en z’n eigeste jeugd’erinneringe ieraan. Emiel Wilbrink zal de middag prizzetere en de meziek kom van Troep ’71.

Agge interesse n’et voor de bijéénkomst kende oew eige aanmelde via deze link. Netuurlek is ’t ok mogelek om kartjes aan de deur te kòòpe n’op 2 febrewarie en die koste 5 euro (of 2 LeutNeutBonne). Ge kreg dan nie allééneg toegang, mar ok ’n uniek aandenke.

Op bezoek bij Bernard Asselbergs

V.l.n.r.: Pieter Huijgens, Bernard Asselbergs, Michiel Besters en Marius Bakx.

Op zondag 17 november zijn we in Amsterdam op bezoek geweest bij Bernard Asselbergs, de jongste zoon van Anton van Duinkerken. Dit bezoek stond mede in het teken van de bijeenkomst die wij op 2 februari 2020 organiseren over Van Duinkerken en de Bergse Vastenavend (meer nieuws hierover volgt spoedig!). Bernard heeft in de loop der jaren een grote collectie opgebouwd van zijn vaders werk en is momenteel bezig deze te voorzien van een beschrijving. Hij vertelde ons uitgebreid over deze collectie en toonde ons mooie, bijzondere en zeldzame werken. Een inspirerende middag met veel nieuwe informatie!